چاقی و اضافه وزن پیش رونده اما متفاوت

گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)

2024.03.01

حقایق کلیدی

• در سال 2022، از هر 8 نفر در جهان یک نفر با چاقی زندگی می کرد.
• چاقی بزرگسالان در سراسر جهان از سال 1990 بیش از دو برابر شده است و چاقی نوجوانان چهار برابر شده است.
• در سال 2022، 2.5 میلیارد بزرگسال (18 سال و بالاتر) اضافه وزن داشتند. از این تعداد، 890 میلیون نفر با چاقی زندگی می کردند.
• در سال 2022، 43 درصد از بزرگسالان 18 سال و بالاتر دارای اضافه وزن و 16 درصد مبتلا به چاقی بودند.
• در سال 2022، 37 میلیون کودک زیر 5 سال دارای اضافه وزن بودند.
• بیش از 390 میلیون کودک و نوجوان 5 تا 19 ساله در سال 2022 دارای اضافه وزن بودند، از جمله 160 میلیون نفر که با چاقی زندگی می کردند.

 اضافه وزن و چاقی

اضافه وزن وضعیتی است که در آن تجمع بیش از حد چربی وجود دارد.

چاقی یک بیماری پیچیده مزمن است که با رسوبات بیش از حد چربی تعریف می شود که می تواند سلامت را مختل کند. چاقی می تواند منجر به افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری قلبی شود، می تواند بر سلامت استخوان وقدرت باروری تأثیر بگذارد، خطر ابتلا به برخی سرطان ها را افزایش می دهد. چاقی بر کیفیت زندگی مانند خواب یا حرکت تأثیر می گذارد.

تشخیص اضافه وزن و چاقی با اندازه گیری وزن و قد افراد و با محاسبه شاخص توده بدنی (BMI)(Body Mass Index): وزن (kg) / قد مترمربع (m²) انجام می شود(یعنی وزن برحسب کیلوگرم تقسیم بر قد بر حسب متر به توان دو). شاخص توده بدنی نشانگر جایگزینی برای چاقی است و اندازه گیری های اضافی مانند دور کمر می تواند به تشخیص چاقی کمک کند. دقت داشته باشید دسته بندی BMI برای تعریف چاقی بر اساس سن و جنسیت در نوزادان، کودکان و نوجوانان متفاوت از بزرگسالان (یعنی افراد بالای 18 سال) است.

تعریف WHO  برای اضافه وزن و چاقی در  بزرگسالان 

در بزرگسالان (افراد بالای 18 سال )

BMI بزرگتر یا مساوی 25 تا 29.9باشد یعنی فرد اضافه وزن (Over weight) دارد و اگر

 BMI بزرگتر یا مساوی 30 باشد یعنی فرد دچار بیماری چاقی (Obesity) هست.

برای کودکان، سن باید در تعریف اضافه وزن و چاقی در نظر گرفته شود.

در کودکان زیر 5 سال

(تصویر : یک پسر چاق، سه ماه نیم، وزن 10 کیلوگرم، قد 63 سانتی متر)

اضافه وزن:  وزن به قد بیشتر از 2 انحراف معیار بالاتر از میانگین استانداردهای رشد کودکان در سازمان جهانی بهداشت است. 

چاقی :  وزن به  قد بیش از 3 انحراف معیار بالاتر از میانگین استانداردهای رشد کودکان سازمان جهانی بهداشت است.

نمودارها و جداول: استانداردهای رشد کودک سازمان جهانی بهداشت برای کودکان زیر 5 سال اینجا ببینید.

https://www.who.int/tools/child-growth-standards

در افراد بین 5 تا 19 سال

اضافه وزن:  BMI به سن بیشتر از 1 انحراف معیار بالاتر از میانه مرجع رشد WHO است. 

چاقی: BMI به سن بیش از 2 انحراف معیار بالاتر از میانه مرجع رشد WHO است.

نمودارها و جداول: مرجع رشد سازمان بهداشت جهانی برای افراد 5 تا 19 ساله را اینجا ببینید.

https://www.who.int/tools/growth-reference-data-for-5to19-years

در حالی که تنها 2 درصد از کودکان و نوجوانان 5 تا 19 ساله در سال 1990 چاق بودند (31 میلیون )، تا سال 2022، 8 درصد از کودکان و نوجوانان با چاقی زندگی می کردند (160 میلیون جوان).

علل اضافه وزن و چاقی

اضافه وزن و چاقی ناشی از عدم تعادل انرژی دریافتی (رژیم غذایی) و مصرف انرژی (فعالیت بدنی) است.

در اغلب موارد چاقی یک بیماری چند عاملی است که به دلیل محیط های چاق کننده، عوامل روانی- اجتماعی و  ژنتیکی ایجاد می شود. در یک زیرگروه از بیماران، عوامل اصلی  منفرد را می توان در ایجاد چاقی شناسایی کرد که مواردی نظیر برخی ازداروها، بیماری ها، بی حرکتی، روش های ایتروژنیک، بیماری تک ژنی / سندرم ژنتیکی می باشد.

محیط چاق کننده که احتمال چاقی را در افراد، جمعیت‌ها و در محیط‌های مختلف تشدید می‌کند، به عوامل ساختاری محدودکننده دسترسی به غذای سالم پایدار با قیمت‌های مقرون‌به‌صرفه محلی، عدم تحرک فیزیکی ایمن و آسان در زندگی روزمره همه افراد و عدم وجود آن محیط قانونی و نظارتی کافی مرتبط است. 

در عین حال، فقدان یک پاسخ موثر سیستم بهداشتی برای شناسایی افزایش وزن اضافی و رسوب چربی در مراحل اولیه، پیشرفت به سمت چاقی را تشدید می کند.

خطرات سلامتی ناشی از اضافه وزن و چاقی 

در سال 2019، BMI بالاتر از حد مطلوب (یعنی BMI مساوی یا بیشتر از 25) باعث مرگ 5 میلیون نفر در اثر بیماری های غیرواگیر (NCDs) مانند بیماری های قلبی عروقی، دیابت، سرطان ها، اختلالات عصبی، بیماری های مزمن تنفسی و اختلالات گوارشی شد.

اضافه وزن در دوران کودکی و نوجوانی بر آینده سلامت  کودکان و نوجوانان تأثیر می گذارد و با خطر بیشتر و شروع زودتر بیماری های غیرواگیر مختلف مانند دیابت نوع 2 و بیماری های قلبی عروقی مرتبط است. چاقی دوران کودکی و نوجوانی پیامدهای روانی - اجتماعی نامطلوبی دارد. عملکرد مدرسه و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد که با انگ، تبعیض و قلدری ترکیب می شود. کودکان چاق به احتمال زیاد بزرگسالان مبتلا به چاقی هستند و همچنین در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری های غیرواگیر در بزرگسالی قرار دارند.

اثرات اقتصادی ناشی از اپیدمی چاقی نیز مهم است. اگر کاری انجام نشود، پیش بینی می شود که هزینه های جهانی اضافه وزن و چاقی تا سال 2030 به 3 تریلیون دلار در سال و تا سال 2060 به بیش از 18 تریلیون دلار برسد.

در نهایت، افزایش نرخ چاقی در کشورهای با درآمد کم و متوسط، از جمله در میان گروه‌های اجتماعی-اقتصادی پایین، به سرعت در حال جهانی شدن مشکلی است که زمانی فقط با کشورهای با درآمد بالا مرتبط بود.

مواجهه با بار مضاعف سوء تغذیه

بسیاری از کشورهای با درآمد کم و متوسط با به اصطلاح بار مضاعف سوء تغذیه روبرو هستند. در حالی که این کشورها همچنان با مشکلات بیماری‌های عفونی و سوء تغذیه دست و پنجه نرم می‌کنند، افزایش سریع عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر مانند چاقی و اضافه وزن را نیز تجربه می‌کنند.

کودکان در کشورهای کم درآمد و متوسط نسبت به تغذیه ناکافی قبل از زایمان، نوزادان و کودکان خردسال آسیب پذیرتر هستند. در عین حال، این کودکان در معرض غذاهای پرچرب، قندی، نمکی، پرانرژی و فقیر از ریزمغذی‌ها قرار می‌گیرند که از نظر هزینه کمتر و همچنین کیفیت مواد مغذی پایین‌تری دارند. این الگوهای غذایی، در ارتباط با سطوح پایین‌تر فعالیت بدنی، منجر به افزایش شدید چاقی در دوران کودکی می‌شود در حالی که مسائل مربوط به سوء تغذیه حل نشده باقی می‌ماند.

پیشگیری و مدیریت اضافه وزن و چاقی

اضافه وزن و چاقی و همچنین بیماری های غیرواگیر مرتبط با آنها تا حد زیادی قابل پیشگیری و کنترل هستند.

در سطح فردی

 افراد ممکن است بتوانند با اتخاذ مداخلات پیشگیرانه در هر مرحله از چرخه زندگی، از قبل از بارداری و ادامه در سال های اولیه، خطر خود را کاهش دهند. این شامل:

• اطمینان از افزایش وزن مناسب در دوران بارداری؛
• تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول پس از تولد و ادامه شیردهی تا 24 ماهگی یا بیشتر.
• حمایت از رفتارهای کودکان در مورد تغذیه سالم، فعالیت بدنی، رفتارهای بی تحرک و خواب، صرف نظر از وضعیت وزن فعلی.
• محدود کردن زمان صفحه نمایش ها؛
• محدود کردن مصرف نوشیدنی های شیرین شده با شکر و غذاهای پرانرژی  وترویج  سایر رفتارهای غذایی سالم.
• لذت بردن از یک زندگی سالم (رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی، مدت و کیفیت خواب، اجتناب از دخانیات و الکل، خودتنظیمی عاطفی)؛
• محدود کردن دریافت انرژی از کل چربی ها و قندها و افزایش مصرف میوه و سبزیجات و همچنین حبوبات، غلات کامل و آجیل.
• پرداختن به فعالیت بدنی منظم.

پزشکان نیز باید به 

• به ارزیابی وزن و قد افرادی که به امکانات بهداشتی دسترسی دارند بپردازند.
•  مشاوره در مورد رژیم غذایی سالم و سبک زندگی ارائه دهند؛
• هنگامی که تشخیص چاقی مشخص شد، خدمات بهداشتی یکپارچه پیشگیری و مدیریت چاقی از جمله رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی و اقدامات پزشکی و جراحی را ارائه دهند. و
• سایر عوامل خطر بیماری غیرواگیر (گلوکز خون، لیپیدها و فشار خون) را پایش کرده و وجود بیماری‌های همراه و ناتوانی از جمله اختلالات سلامت روان را ارزیابی کنند.

شرایط محیطی و اجتماعی

الگوهای رژیم غذایی و فعالیت بدنی برای افراد تا حد زیادی نتیجه شرایط محیطی و اجتماعی است که انتخاب شخصی را به شدت محدود می کند. چاقی یک مسئولیت اجتماعی و نه فردی است و راه‌حل‌هایی را می‌توان از طریق ایجاد محیط‌ها و جوامع حمایتی که رژیم‌های غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم را به‌عنوان در دسترس‌ترین و مقرون به صرفه‌ترین رفتارهای زندگی روزمره قرار می‌دهند، یافت.

توقف افزایش چاقی مستلزم اقدامات چند بخشی مانند تولید مواد غذایی، بازاریابی و قیمت گذاری و موارد دیگر است که به دنبال رسیدگی به عوامل تعیین کننده گسترده تر سلامت (مانند کاهش فقر و برنامه ریزی شهری) هستند.

این گونه سیاست ها و اقدامات عبارتند از:

• اقدامات ساختاری، مالی و نظارتی با هدف ایجاد محیط های غذایی سالم که گزینه های غذایی سالم تر را در دسترس، در دسترس و مطلوب قرار دهد. و
• پاسخ‌های بخش سلامت برای شناسایی خطر، پیشگیری، درمان و مدیریت بیماری طراحی و تجهیز شده است. این اقدامات باید بر اساس تلاش‌های گسترده‌تر برای مقابله با بیماری‌های غیرواگیر و تقویت سیستم‌های بهداشتی از طریق رویکرد مراقبت‌های بهداشتی اولیه انجام شوند و در آنها ادغام شوند.

صنایع غذایی می تواند نقش مهمی در ترویج رژیم غذایی سالم داشته باشد که از طریق:

• کاهش چربی، قند و نمک غذاهای فرآوری شده؛
• اطمینان از اینکه انتخاب های سالم و مغذی در دسترس و مقرون به صرفه برای همه مصرف کنندگان است.
• محدود کردن بازاریابی غذاهای سرشار از قند، نمک و چربی، به ویژه غذاهایی که برای کودکان و نوجوانان هدف قرار می گیرند. و
• اطمینان از در دسترس بودن انتخاب های غذایی سالم و حمایت از تمرین منظم فعالیت بدنی در محل کار.

منبع مطالب:

سایت سازمان جهانی بهداشت

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight

منبع تصاویر :

سایت سازمان جهانی بهداشت

https://www.who.int/news-room/facts-in-pictures/detail/6-facts-on-obesity

https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/43601/9789241595070_E_eng.pdf?sequence=5&isAllowed=y