تب دنگی یا استخوان شکن

*ایان جابز WHO، پشه آئدس اجیپتی، یکی از ناقلان اصلی برای انتقال تب دنگی در سراسر جهان، یک وعده غذایی خون از میزبان  (انسان) دریافت می کند.

توضیحات سازمان جهانی بهداشت (WHO) نسبت به این بیماری :

در تاریخ 4 اردیبهشت 1403

حقایق کلیدی

• دنگی  (Dengue ) یک عفونت ویروسی است که از طریق نیش پشه های آلوده به انسان منتقل می شود.

• حدود نیمی از جمعیت جهان در حال حاضر در معرض خطر ابتلا به دنگی هستند و تخمین زده می‌شود که سالانه 100 تا 400 میلیون نفر به آن مبتلا می‌شوند.
• دنگی در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری در سراسر جهان، بیشتر در مناطق شهری و نیمه شهری یافت می شود.
• در حالی که بسیاری از عفونت های دنگی بدون علامت هستند یا فقط بیماری خفیف ایجاد می کنند، این ویروس گهگاه می تواند باعث موارد شدیدتر و حتی مرگ شود.
• پیشگیری و کنترل دنگی به کنترل ناقل بستگی دارد. هیچ درمان خاصی برای دنگی/دنگی شدید وجود ندارد و تشخیص زودهنگام و دسترسی به مراقبت های پزشکی مناسب تا حد زیادی میزان مرگ و میر دنگی شدید را کاهش می دهد.

تا تاریخ 30 آوریل 2024(11 اردیبهشت 1403)، بیش از 7.6 میلیون مورد دنگی در سال 2024 به WHO گزارش شده است که شامل 3.4 میلیون مورد تایید شده، بیش از 16000 مورد شدید و بیش از 3000 مرگ و میر است.

در تصویر زیر اپیدمی موارد ابتلا (سمت چپ) و موارد مرگ(سمت راست) در کل دنیا ناشی از بیماری دنگی از دی 1402(ژانویه2024) تا اردیبهشت 1403 (آوریل 2024) نمایش داده شده است. * توجه: داده ها از  103 کشور است که تاکنون در سیستم نظارت جهانی WHO ادغام شده اند.

به طور کلی بیماری دنگی

دنگی (تب استخوان شکن) یک عفونت ویروسی است که از پشه ها به افراد سرایت می کند. بیشتر در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری دیده می شود. اکثر افرادی که به دنگی مبتلا می شوند علائمی نخواهند داشت. اما برای کسانی که علائم دارند، شایع ترین علائم تب بالا، سردرد، بدن درد، حالت تهوع و بثورات پوستی است. بیشتر آنها در عرض 1-2 هفته بهتر می شوند. برخی از افراد مبتلا به دنگی شدید هستند و نیاز به مراقبت در بیمارستان دارند. در موارد شدید، دنگی می تواند کشنده باشد.

با اجتناب از نیش پشه به خصوص در طول روز می توانید خطر ابتلا به دنگی را کاهش دهید. دنگی با داروهای ضد درد درمان می شود زیرا در حال حاضر درمان خاصی وجود ندارد.

علائم

اکثر افراد مبتلا به دنگی علائم خفیف یا بدون علائم دارند و در عرض 1 تا 2 هفته بهبود می یابند. به ندرت، تب دانگ می تواند شدید باشد و منجر به مرگ شود.اگر علائم ظاهر شوند، معمولاً 4 تا 10 روز (دوره کمون یا نهفتگی) پس از انتقال عامل بیماری زا با نیش پشه به بدن انسان، علائم شروع می شوند و 2 تا 7 روز طول می کشند(دوران علامت دار بودن افراد مبتلا). علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب بالا (40 درجه سانتیگراد / 104 درجه فارنهایت)
• سردرد شدید
• درد پشت چشم
• دردهای عضلانی و مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ
• تورم غدد
• کهیر.
• افرادی که برای بار دوم آلوده می شوند بیشتر در معرض خطر دنگی شدید قرار دارند.

علائم شدید دنگی اغلب پس از از بین رفتن تب ظاهر می شود، که شامل :

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع و پی در پی
• خونریزی لثه یا بینی
• خستگی
• بی قراری
• خون در استفراغ یا مدفوع
• بسیار تشنه بودن
• پوست رنگ پریده و سرد
• احساس ضعف

نکته : افراد مبتلا به این علائم شدید باید فورا تحت مراقبت قرار گیرند.

پس از بهبودی، افرادی که دنگی داشته اند ممکن است برای چند هفته احساس خستگی کنند.

تشخیص و درمان

*اریکا پینروس /WHO

هیچ واکسن یا داروی خاصی برای تب دنگی وجود ندارد. بیماران باید به دنبال مشاوره پزشکی، استراحت و نوشیدن مایعات فراوان باشند. پاراستامول را می توان برای کاهش تب و کاهش درد مفاصل مصرف کرد. با مراقبت های پزشکی مناسب و تشخیص زودهنگام، میزان مرگ و میر موارد زیر 1٪ است.

درواقع درمان خاصی برای دنگی وجود ندارد. تمرکز بر روی درمان علائم درد است. 

مهم : از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین اجتناب می شود زیرا می توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.

برای افراد مبتلا به دنگی شدید، اغلب نیاز به بستری شدن در بیمارستان است.

تصویر زیر توزیع جغرافیایی موارد دنگی که به WHO از ژانویه تا آوریل 2024 (از دی 1402 تا اردیبهشت1403) گزارش شده است، نشان می دهد.

شکل 3: کشورها، سرزمین‌ها یا مناطقی که قبلاً یا اکنون بیش از یک ویروس منتقله از طریق پشه (دنگه، چیکونگونیا و زیکا) که از طریق پشه‌ها منتقل شده‌اند تا 30 آوریل 2024 (تا11 اردیبهشت 1403)

به تصویر دقت کنید، ممکن است ایران در معرض خطر باشد چراکه کشورهای همسایه ایران نظیر افغانستان از شرق و کشور عراق از غرب که در تصویر به رنگ بنفش هستند، نشان دهنده حضور بیماری دنگی در این مناطق می باشد.

بار جهانی این بیماری

بروز دنگی (یعنی موارد جدید ابتلا) در دهه های اخیر به طور چشمگیری در سراسر جهان افزایش یافته است، به طوری که موارد گزارش شده به WHO از 505430 مورد در سال 2000 به 5.2 میلیون مورد در سال 2019 افزایش یافته است. 

بیشترین تعداد موارد دنگی در سال 2023 ثبت شده است که بیش از 80 کشور را در تمام مناطق WHO تحت تاثیر قرار داده است. از ابتدای سال 2023 انتقال مداوم، همراه با افزایش غیرمنتظره موارد دنگی، منجر به بالاترین رقم تاریخی بیش از 6.5 میلیون مورد و بیش از 7300 مرگ مرتبط با تب دنگی گزارش شده است.

عوامل متعددی با افزایش خطر گسترش اپیدمی دنگی مرتبط هستند: تغییر توزیع ناقلین (عمدتاً پشه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus)، به‌ویژه در کشورهایی که قبلاً دنگی نداشتند. پیامدهای پدیده ال نینو در سال 2023 و تغییرات آب و هوایی که منجر به افزایش دما و بارندگی و رطوبت بالا می شود. سیستم های بهداشتی شکننده در بحبوحه همه گیری COVID-19؛ و بی ثباتی های سیاسی و مالی در کشورهایی که با بحران های انسانی پیچیده و جابجایی جمعیت زیاد روبرو هستند.

این بیماری در حال حاضر در بیش از 100 کشور در مناطق WHO آفریقا، قاره آمریکا، مدیترانه شرقی، آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوس آرام بومی است. قاره آمریکا، آسیای جنوب شرقی و مناطق غربی اقیانوس آرام به شدت آسیب دیده اند و آسیا حدود 70 درصد از بار بیماری های جهانی را تشکیل می دهد. دنگی در حال گسترش به مناطق جدید در اروپا، مدیترانه شرقی  (ایران در این منطقه در نظر گرفته می شود) و آمریکای جنوبی است.

بیشترین تعداد موارد دنگی گزارش شده در سال 2023 بود. منطقه سازمان جهانی بهداشت در قاره آمریکا 4.5 میلیون مورد، با 2300 مرگ را گزارش کرده است. تعداد بالایی موارد در آسیا گزارش شده است: بنگلادش (321000)، مالزی (111400)، تایلند (150000) و ویتنام (369000).

راه های انتقال بیماری دنگی 

• انتقال از طریق نیش پشه

ویروس دنگی از طریق نیش پشه های ماده آلوده، به ویژه پشه Aedes aegypti(آئدس اجیپتی)، به انسان منتقل می شود. گونه های دیگر در جنس Aedes (آئدس) نیز می توانند به عنوان ناقل عمل کنند، اما سهم آنها معمولاً ثانویه به Aedes aegypti است. با این حال، در سال 2023، افزایش انتقال محلی دنگی توسط Aedes albopictus (آئدس آلبوپیکتوس) در اروپا مشاهده شده است.

پس از تغذیه پشه آئدس از یک فرد آلوده به ویروس بیماری دنگی، با عفونی شدن پشه، اتفاقی که رخ می دهد این است که پشه آلوده می تواند ویروس را تا پایان عمر خود منتقل کند.

پشه ها می توانند توسط افرادی که ویروس دنگی دارند آلوده شوند و مهم نیست که این فرد مبتلا به بیماری دنگی، علامت دار باشد یا خیر.

انتقال از انسان به پشه می تواند تا 2 روز قبل از اینکه فردی علائم بیماری را نشان دهد و تا 2 روز پس از برطرف شدن تب رخ دهد.

• انتقال از مادر به جنین

راه اصلی انتقال ویروس دنگی بین انسان شامل ناقلان پشه است. اما شواهدی مبنی بر امکان انتقال مادر (از مادر باردار به جنین) وجود دارد. هنگامی که مادر در دوران بارداری به عفونت دنگی مبتلا می شود، نوزادان ممکن است از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و ناراحتی جنین رنج ببرند.

• سایر حالت های انتقال

موارد نادری از انتقال از طریق فرآورده های خونی، اهدای عضو و انتقال خون ثبت شده است.

عوامل خطر

*سازمان بهداشت جهانی

پشه آئدس ناقل بیماری دانگ،  تخم های خود را در ظروف پر از آب در داخل خانه و مناطق اطراف خانه می گذارد.

عفونت قبلی با ویروس تب دنگی خطر ابتلای فرد به دنگی شدید را افزایش می دهد.

شهرنشینی، با انتقال دنگی از طریق عوامل اجتماعی و محیطی متعدد مرتبط است: تراکم جمعیت، تحرک انسان، دسترسی به منبع آب قابل اعتماد، عمل ذخیره آب و غیره.

خطرات جامعه دنگی همچنین به دانش، نگرش و عملکرد جمعیت نسبت به دنگی بستگی دارد، زیرا قرار گرفتن در معرض آن با رفتارهایی مانند ذخیره آب، نگهداری از گیاهان و محافظت از خود در برابر نیش پشه مرتبط است. 

 تعامل بین ویروس دنگی، میزبان و محیط پویا است. در نتیجه، خطرات بیماری ممکن است با تغییرات آب و هوایی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، در ترکیب با افزایش شهرنشینی و جابجایی جمعیت، تغییر کرده و تغییر کند.

پیشگیری و کنترل

*آندره لوئیز دی. تاکاهاشی/WHO

توری های پنجره و درب و تهویه مطبوع ،خطر تماس پشه ها با اعضای خانه را کاهش می دهد. پشه بندها (و/یا تورهای تحت  حشره کش) همچنین از افرادی که در طول روز می خوابند محافظت می کند یا در برابر سایر پشه هایی که می توانند در شب نیش بزنند (مانند مالاریا) محافظت می کند. آئروسل‌های حشره‌کش‌های خانگی، کویل‌های پشه یا دیگر بخارسازهای حشره‌کش نیز ممکن است فعالیت گزش را کاهش دهند.

پشه هایی که دنگی را پخش می کنند در طول روز فعال هستند.

با محافظت از خود در برابر نیش پشه با استفاده از موارد زیر خطر ابتلا به دنگی را کاهش دهید:

• لباس هایی که تا حد امکان بدن شما را بپوشاند؛
• پشه بند در صورت خوابیدن در طول روز، به طور ایده آل تورهایی با مواد دافع حشرات اسپری شده است.
• صفحه های پنجره؛
• مواد دافع پشه (حاوی DEET، Picaridin یا IR3535)؛ و
• کویل و بخارساز.

از پرورش پشه می توان با موارد زیر جلوگیری کرد:

• جلوگیری از دسترسی پشه ها به زیستگاه های تخم گذاری با مدیریت و اصلاح زیست محیطی؛
• دفع صحیح زباله های جامد و حذف زیستگاه های مصنوعی مصنوعی که می توانند آب را در خود نگه دارند.
• پوشاندن، تخلیه و تمیز کردن ظروف ذخیره آب خانگی به صورت هفتگی؛
• استفاده از حشره کش های مناسب در ظروف ذخیره آب در فضای باز.

اگر مبتلا به دنگی هستید، مهم است:

• استراحت کنید؛
• مایعات زیاد بنوشید؛
• از استامینوفن (پاراستامول) برای درد استفاده کنید.
• از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین خودداری کنید. و
• مراقب علائم شدید باشید و در صورت مشاهده علائم در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید.

تاکنون یک واکسن (QDenga) در برخی کشورها تایید و مجوز گرفته است. با این حال، فقط برای گروه سنی 6 تا 16 سال در موقعیت های با انتقال بالا توصیه می شود. چندین واکسن دیگر در دست ارزیابی هستند.

منبع این بخش از حقایق کلیدی از سایت سازمان جهانی بهداشت بوده و می توانید اینجا ببینید.

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dengue-and-severe-dengue

منبع تصاویر از سایت سازمان جهانی بهداشت بوده و می توانید به صورت کامل در اینجا و همچنین در بخش دیگری از سایت WHO ببینید.

https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON518

https://www.who.int/news-room/facts-in-pictures/detail/dengue-and-severe-dengue